Tek Yönlü Rulman Nedir?
Tek yönlü rulmanlar, yalnızca bir yönde eksenel (itme) yük taşıyabilen, hassas yapılı rulmanlardır. Bu rulmanlar genellikle eksenel yükün hakim olduğu sistemlerde kullanılır ve radyal yük taşıma kapasitesine sahip değildir. Bilyalı yapıları sayesinde düşük sürtünme ile çalışır ve yüksek devirde stabil performans sunarlar.
Yapısı
1. Mili destekleyen rondela (mil bileziği): Rulmanın iç kısmıdır, mile monte edilir.
2. Gövde rondelası (gövde bileziği): Rulmanın dış kısmıdır, yatak gövdesine yerleştirilir.
3. Bilyalar ve kafes: İki bilezik arasında bilyalar bulunur ve kafes bu bilyaları hizalar.
Bu yapısı sayesinde yalnızca eksenel yük taşıyabilir. Radyal yükler için uygun değildir. Genellikle dikey konumda çalışan sistemlerde kullanılır.
Çalışma Prensibi
Tek yönlü rulmanlar, bilyalar sayesinde iç ve dış bilezik arasında yuvarlanma ile çalışır. Ancak sadece bir yönden gelen eksenel kuvvetleri karşılayabilir. Ters yönde gelen kuvvetlerde çalışmaz veya hasar görebilir. Bu nedenle yük yönü dikkate alınarak montaj yapılmalıdır.
Avantajları
Yüksek devir performansı: Bilyalı yapı sayesinde düşük sürtünme ile çalışır.
Hassasiyet: Eksenel yük taşıma görevini yüksek doğrulukla yerine getirir.
Montaj kolaylığı: Bilezikler ayrılabilir yapıdadır.
Kompakt yapı: Dar alanlarda kullanım için idealdir.
Yalnızca gerekli yönde destek sağlar: Ters yönden yük gelmediği sistemlerde verimlidir.
Tek Yönlü Rulman Türleri
1. Tek sıralı eksenel bilyalı rulmanlar: Standart, yaygın kullanılan modeldir.
2. Yüksek sıcaklığa dayanıklı rulmanlar: Fırın, buhar sistemlerinde tercih edilir.
3. Eksenel iğneli versiyonlar: Yüksek eksenel yük altında düşük hızda çalışan sistemler için uygundur.
4. Sızdırmazlık elemanlı modeller: Toz ve kirli ortamlara karşı daha dirençlidir.
Malzeme Özellikleri
Bilezikler: Isıl işlem görmüş, sertleştirilmiş rulman çeliği (genellikle 100Cr6).
Bilyalar: Yüksek sertliğe ve düzgünlüğe sahip çelik bilyalar.
Kafes: Preslenmiş çelik, pirinç veya poliamid malzemeden üretilebilir.
Uygulama Alanları
Dikey miller: Pompalar, santrifüj makineleri.
Torna ve işleme tezgahları: Eksenel yükün hâkim olduğu makineler.
Endüstriyel fanlar: Yükün sadece aşağıdan geldiği sistemlerde.
Debriyaj sistemleri: Tek yönlü yükün bulunduğu otomotiv bileşenlerinde.
Küçük motorlar: Kompakt tasarım gerektiren sistemlerde.
Yağlama ve Bakım
- Genellikle gres ile yağlanır, bakım gerektirmeyen modeller mevcuttur.
- Sızdırmazlık elemanları rulmanın içine toz ve su girmesini engeller.
- Yüksek sıcaklıkta çalışan uygulamalarda özel gres tercih edilmelidir.
Montaj ve Kullanım Dikkatleri
- Yalnızca eksenel yük taşıma kapasitesine sahip olduğu unutulmamalıdır.
- Ters yönden yük gelmesi durumunda ilave rulman veya destek sistemi kullanılmalıdır.
- Mil ve gövde yüzeyleri temiz ve pürüzsüz olmalıdır.
- Rulman parçaları montaj sırasında zarar görmeyecek şekilde preslenerek yerleştirilmelidir.
Arıza Nedenleri
- Radyal yük uygulanması
- Ters yönde yüklenme
- Yetersiz yağlama veya gresin bozulması
- Kirlenme (toz, su, partikül girişi)
- Yanlış tip rulman seçimi
Sonuç
Tek yönlü rulmanlar, eksenel yükün yalnızca bir yönde taşınması gereken sistemlerde oldukça etkilidir. Bilyalı yapısı sayesinde düşük sürtünme, yüksek hassasiyet ve sessiz çalışma sunar. Doğru kullanım, uygun yağlama ve dikkatli montaj ile bu rulmanlar uzun ömürlü ve güvenilir bir çözüm sunar. Özellikle dikey sistemler ve hassas makinelerde tercih edilerek mekanik verimlilik artırılır.
