Mafsal Rulman Nedir?
Mafsal rulmanlar (sferik düz rulmanlar), eksenel ve radyal yükleri aynı anda taşıyabilen, aynı zamanda eğilme ve hizalama hatalarını tolere edebilen özel rulmanlardır. İç ve dış bilezik arasında doğrudan temas eden küresel yüzeyler, mil ile yatak arasındaki açısal hareketlerin sorunsuz bir şekilde aktarılmasını sağlar. Bu nedenle mafsal rulmanlar, yavaş hareket eden, ancak yüksek darbe veya salınımlı yük taşıyan sistemlerde sıkça kullanılır.
Yapısı
1. İç bilezik: Dış yüzeyi küresel biçimde işlenmiş olup mile takılır.
2. Dış bilezik: İç kısmı küresel yuva şeklindedir ve gövdeye yerleştirilir.
3. Temas yüzeyi: Kaymalı veya rulmanlı temas sağlar (genellikle metal-metal, metal-kompozit veya metal-PTFE).
Bazı tiplerde sızdırmazlık elemanları veya yağlama delikleri de bulunur. İç ve dış bilezik arasındaki hareket genellikle kayma şeklinde gerçekleşir. Rulman içinde dönen bir bilya yoktur; yüzeyler birbiri üzerinde dönerek açı değişikliklerini tolere eder.
Çalışma Prensibi
Mafsal rulmanlar, eksenel sapmaları ve açısal hizasızlıkları tolere edebilecek şekilde tasarlanmıştır. Dış bilezik sabitken, iç bilezik mile bağlı olarak açılı hareket eder. Bu açısal oynama özelliği, sistemdeki darbe ve salınımların yayılmasını sağlar. Ayrıca hem radyal hem de eksenel yönlerde yük taşıyabilirler.
Avantajları
Hizalama hatalarını telafi eder: Açısal sapmaları tolere eder.
Yüksek darbe dayanımı: Salınımlı ve darbeli yükler altında bile stabil çalışır.
Uzun ömür: Uygun yağlama ve malzeme seçimi ile aşınmaya dirençlidir.
Bakım kolaylığı: Bazı tipleri yağlama gerektirmez.
Düşük maliyetli çözümler sunar: Kompleks mafsal sistemlerinin yerini alabilir.
Mafsal Rulman Türleri
1. Radyal mafsal rulmanlar: Ana olarak radyal yük taşır, en yaygın kullanılan tiptir.
2. Eksenel mafsal rulmanlar: Sadece eksenel yük taşır, düşük hız ve hassasiyet için uygundur.
3. Kombine (radyal + eksenel) rulmanlar: Her iki yöndeki yükleri aynı anda taşır.
4. Bakım gerektiren rulmanlar: Yağlama noktası içerir, periyodik bakım ister.
5. Bakım gerektirmeyen rulmanlar: PTFE veya kompozit kaplamalı olup yağlama ihtiyacı duymaz.
Malzeme Özellikleri
Bilezikler: Genellikle sertleştirilmiş rulman çeliğinden (100Cr6).
Kaplama: Korozyon önleyici çinko veya fosfat kaplama yapılabilir.
Yatak yüzeyi: PTFE, bronz, kompozit veya krom kaplamalı olabilir.
Uygulama Alanları
Tarım makineleri: Rot kolları, bağlantı ekipmanları.
İnşaat makineleri: Ekskavatör, yükleyici, vinç eklemleri.
Demiryolu: Süspansiyon ve salınımlı sistemler.
Hidrolik silindirler: Mafsallı bağlantılar.
Otomotiv ve ağır ticari araçlar: Rot başları, süspansiyon sistemleri.
Yağlama ve Bakım
- Bakım gerektiren tiplerde gresörlük (yağlama noktası) üzerinden periyodik yağlama yapılmalıdır.
- Yağlama yapılmadığında metal-metal teması sonucu aşınma hızlanabilir.
- Bakım gerektirmeyen modeller özel kaplama sayesinde kuru çalışabilir ve yağlama gerektirmez.
Montaj ve Kullanım Dikkatleri
- Doğru hizalama yapılmalı, sapma toleransı dışına çıkılmamalıdır.
- Mil ve yuva yüzeyleri temiz ve pürüzsüz olmalıdır.
- Sıkı geçme yerine kaymalı geçme tercih edilmelidir (özellikle dış bilezik için).
- Uygulamaya göre doğru rulman tipi (PTFE, kompozit vs.) seçilmelidir.
Arıza Nedenleri
- Yağlama eksikliği veya yanlış yağlayıcı kullanımı
- Yanlış hizalama, aşırı açı farkı
- Dış etkenler (toz, su, çamur)
- Uygunsuz yükleme ve darbe
- Malzeme seçimi hataları
Sonuç
Mafsal rulmanlar, klasik rulmanların kullanılamadığı, açılı hareketin ve hizalama toleransının gerekli olduğu uygulamalarda önemli avantajlar sunar. Düşük hız, yüksek yük ve değişken hareket koşullarında dahi uzun ömürlü ve güvenli performans sağlar. Doğru seçim, uygun yağlama ve montaj kurallarına uyulduğunda, hem bakım maliyetini düşürür hem de sistem güvenliğini artırır. Mafsal rulmanlar, özellikle ağır hizmet makineleri, tarım ve inşaat ekipmanlarında vazgeçilmez bir çözümdür.
